ASM E-NOTES

Concept of Indian Planning

1. Planning means a conscious and systematic effort by the government to utilize resources effectively.Indian Planning aims at economic growth, poverty reduction, modernization, employment generation, and social justice.

1. It combines economic policies + social objectives for balanced development.

1. Historical Background
   1. Pre-Independence Initiatives:
      1. 1934: M. Visvesvaraya suggested the idea of economic planning in “Planned Economy for India.”
      1. 1938: National Planning Committee under Jawaharlal Nehru (setup by Congress).
      1. 1944: Bombay Plan prepared by leading industrialists (Tata, Birla, etc.).
      1. 1945: People’s Plan by M.N. Roy with focus on agriculture and consumer goods.
      1. 1946: Gandhian Plan emphasizing rural development and decentralized economy.
   1. Post-Independence:
      1. 1950: Planning Commission was established.
      1. 1951: Launch of the First Five-Year Plan with focus on agriculture and irrigation.
      1. Followed by a series of Five-Year Plans until 2014.
      1. 2015 onwards: Planning Commission replaced by NITI Aayog for a more flexible, cooperative federal approach.

भारतीय नियोजनाची संकल्पना व ऐतिहासिक पार्श्वभूमी स्पष्ट करा. (समजून घ्या)

भारतीय नियोजनाची संकल्पना

1. नियोजन म्हणजे शासनाकडून संसाधनांचा जाणीवपूर्वक आणि संगठित वापर करण्याचा प्रयत्न.भारतीय नियोजनाचे उद्दिष्ट: आर्थिक वाढ, दारिद्र्य निर्मूलन, आधुनिकीकरण, रोजगार निर्मिती व सामाजिक न्याय.

1. यात आर्थिक धोरणे + सामाजिक उद्दिष्टे यांचा समन्वय केला जातो.

1. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी
   1. स्वातंत्र्यपूर्व काळातील प्रयत्न:
      1. 1934: मोक्शगुंडम विश्वेश्वरय्या यांनी “Planned Economy for India” मध्ये नियोजनाचा विचार मांडला.
      1. 1938: काँग्रेसतर्फे जवाहरलाल नेहरू यांच्या अध्यक्षतेखाली राष्ट्रीय नियोजन समिती.
      1. 1944: टाटा-बिर्ला यांच्यासह उद्योजकांचा बॉम्बे प्लॅन.
      1. 1945: एम.एन. रॉय यांची पीपल्स प्लॅन (शेती व ग्राहक वस्तूंवर भर).
      1. 1946: गांधीवादी योजना (ग्रामविकास व विकेंद्रीकरणावर भर).
   1. स्वातंत्र्यानंतर:
      1. 1950: नियोजन आयोगाची स्थापना.
      1. 1951: पहिली पंचवार्षिक योजना सुरू (शेती व सिंचनावर भर).
      1. पुढे 2014 पर्यंत पंचवार्षिक योजना राबविल्या.
      1. 2015: नियोजन आयोग रद्द करून निति आयोग स्थापन – सहकारी संघराज्यवादावर भर.