Differences in Objectives
| Aspect | Planning Commission (1950–2014) | NITI Aayog (2015–Present) |
| 1. Approach | Focused on centralized planning and allocation of resources | Promotes cooperative federalism through involvement of States |
| 2. Objectives | Framing Five-Year Plans, determining targets, and distributing funds | Designing long-term policies, fostering innovation, and supporting sustainable development |
| 3. Role | Resource allocator and decision-making authority | Think tank and policy advisory body without fund allocation powers |
| 4. Vision | Economic growth through state-controlled planning | Transformative growth through partnership, innovation, and technology |
| 5. Nature of Planning | Top-down model (Centre decides, States implement) | Bottom-up model (States actively participate in planning) |
| 6. Time Horizon | Short and medium-term (mainly Five-Year Plans) | Long-term vision documents, strategies, and reforms |
| 7. Flexibility | Rigid structure with fixed plan periods | Flexible, dynamic, and adaptive to global challenges |
| 8. Development Focus | Emphasis on economic growth and industrialization | Inclusive growth with focus on social sector, environment, and technology-driven development |
Conclusion
- The Planning Commission was largely a resource distribution body.
- The NITI Aayog acts as a policy think tank that emphasizes cooperative federalism, innovation, and dynamic strategies.
- Thus, while both aim at national development, their objectives differ in approach and execution.
नियोजन आयोग आणि निती आयोग यांच्या उद्दिष्टांमधील फरकाचे विश्लेषण करा. (विश्लेषण करा)
उद्दिष्टांमधील फरक
| पैलू | नियोजन आयोग (1950–2014) | निती आयोग (2015–आजपर्यंत) |
| १. दृष्टिकोन | केंद्रीकृत नियोजन व संसाधनांचे वाटप | राज्यांच्या सहभागातून सहकारी संघराज्यवाद |
| २. उद्दिष्टे | पंचवार्षिक योजना तयार करणे, उद्दिष्टे निश्चित करणे, निधी वाटप करणे | दीर्घकालीन धोरणे आखणे, नवनवीन कल्पना व शाश्वत विकासास प्रोत्साहन |
| ३. भूमिका | संसाधन वाटप करणारी व निर्णय घेणारी संस्था | धोरणात्मक सल्लागार संस्था, निधी वाटपाचे अधिकार नाहीत |
| ४. दृष्टीकोन | आर्थिक वाढ राज्य-नियंत्रित नियोजनातून | सहकार्य, नवप्रवर्तन व तंत्रज्ञानातून परिवर्तनशील विकास |
| ५. नियोजन पद्धती | वरून खाली (केंद्र ठरवते, राज्य अंमलबजावणी करतात) | खालीवरून वर (राज्यांचा सक्रिय सहभाग) |
| ६. कालमर्यादा | अल्प व मध्यम कालावधी (पंचवार्षिक योजना) | दीर्घकालीन धोरणे, रणनीती व सुधारणा |
| ७. लवचिकता | कठोर, ठराविक योजना कालावधी | लवचिक, जागतिक आव्हानांनुसार बदलणारी |
| ८. विकासाचा भर | आर्थिक वाढ व औद्योगिकीकरण | समावेशक वाढ – सामाजिक क्षेत्र, पर्यावरण व तंत्रज्ञान आधारित विकास |
निष्कर्ष
- नियोजन आयोग मुख्यतः निधी वाटप करणारी संस्था होती.
- निती आयोग हे विचार मंच (Think Tank) आहे जे सहकारी संघराज्यवाद, नवप्रवर्तन आणि बदलत्या परिस्थितीशी जुळवून घेणे यावर भर देते.
- त्यामुळे दोन्हींचे राष्ट्रीय विकासाचे ध्येय समान असले तरी उद्दिष्टे व अंमलबजावणीची पद्धत वेगळी आहे.