Answer in English:
The First Five-Year Plan (1951–56) was highly significant for India’s economic development:
- Agricultural Development Priority – About 44% of the total outlay was allocated to agriculture and irrigation. It aimed to achieve food self-sufficiency and reduce dependence on imports.
- Irrigation and Power Projects – Major projects like Bhakra-Nangal, Damodar Valley, Hirakud were initiated to boost irrigation and electricity generation.
- Balanced Regional Development – The plan encouraged community development programs and cooperative movements in rural areas.
- Industrial Base – Though the main focus was on agriculture, some emphasis was also given to small industries and transport.
- Overall Growth – The plan targeted 2.1% GDP growth, but achieved about 3.6%, which was considered a success.
📌 Significance: It laid the foundation for India’s planned development, stressed on agriculture-led growth, and created the base for future industrialization.
प्र.३ पहिल्या पंचवार्षिक योजनेचे महत्त्व स्पष्ट करा.
पहिली पंचवार्षिक योजना (1951–56) भारताच्या आर्थिक विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाची ठरली :
- कृषी विकासाला प्राधान्य – एकूण खर्चाच्या सुमारे 44% निधी कृषी व सिंचनावर खर्च करण्यात आला. अन्नधान्यात स्वयंपूर्णता मिळवणे व आयातीवरील अवलंबित्व कमी करणे हा उद्देश होता.
- सिंचन व विजेची प्रकल्पे – भाखरा-नांगल, दामोदर खोरे, हिराकुंड यांसारखे मोठे प्रकल्प सुरू करण्यात आले.
- समतोल प्रादेशिक विकास – ग्रामीण भागात सामुदायिक विकास कार्यक्रम व सहकारी चळवळ राबविण्यात आली.
- औद्योगिक पाया – कृषीवर भर असूनही, लघुउद्योग व वाहतुकीकडे देखील लक्ष दिले गेले.
- सर्वांगीण प्रगती – 2.1% विकासदराचा उद्देश ठेवण्यात आला होता, पण 3.6% प्रत्यक्ष वाढ झाली, जी यशस्वी मानली गेली.
📌 महत्त्व: या योजनेने भारताच्या नियोजनबद्ध विकासाची पायाभरणी केली, कृषी-आधारित वाढीवर भर दिला आणि भविष्यातील औद्योगिकीकरणासाठी आधारभूत रचना निर्माण केली.