ASM E-NOTES

Introduction:
Unemployment has been one of the most persistent socio-economic problems in India. Since the beginning of economic planning in 1951, successive Five-Year Plans and later policy reforms aimed at reducing unemployment through industrialization, agricultural development, and poverty alleviation programs.

---

Evaluation:

1. Achievements in Reducing Unemployment:
   1. Rural Employment Schemes: Programmes like MGNREGA, IRDP, and Jawahar Rozgar Yojana provided short-term rural employment.
   1. Growth in Service Sector: IT, banking, and communication created new jobs, especially for educated youth.
   1. Self-employment Opportunities: Various plans encouraged entrepreneurship, small-scale industries, and cooperative activities.
2. Failures in Reducing Unemployment:
   1. Population Pressure: High population growth outpaced job creation.
   1. Disguised Unemployment in Agriculture: Despite planning, agriculture continues to absorb excess labour without increasing productivity.
   1. Educated Unemployment: Technical and higher education expanded, but job creation in skilled sectors has been limited.
   1. Mismatch of Skills: Lack of vocational training and skill gaps reduced employability.

---

Conclusion:

Planning in India has been partially successful in reducing unemployment. While rural employment and self-employment programs have helped, chronic problems of disguised unemployment, underemployment, and educated unemployment still persist. To tackle unemployment effectively, India needs skill-based education, labour-intensive industries, and sustainable livelihood opportunities.

भारतात बेरोजगारी कमी करण्यामध्ये नियोजनाने कितपत यश मिळवले आहे याचे चिकित्सक मूल्यमापन करा. (Evaluate)

प्रस्तावना :
बेरोजगारी ही भारतातील एक गंभीर व सातत्याने राहणारी समस्या आहे. 1951 पासून सुरु झालेल्या पंचवार्षिक योजनांपासून ते पुढील आर्थिक धोरणांपर्यंत बेरोजगारी कमी करण्यासाठी औद्योगिकीकरण, शेती विकास व रोजगार योजना राबविण्यात आल्या.

---

मूल्यमापन :

1. यशस्वी बाबी (Achievements):
   1. ग्रामीण रोजगार योजना: मनरेगा, आयआरडीपी, जवाहर रोजगार योजना यामुळे तात्पुरता रोजगार उपलब्ध झाला.
   1. सेवा क्षेत्राचा विकास: आयटी, बँकिंग, संप्रेषण क्षेत्रात रोजगारनिर्मिती झाली.
   1. स्वरोजगार संधी: लघुउद्योग, उद्योजकता व सहकार चळवळीला चालना मिळाली.
2. अपयशी बाबी (Failures):
   1. लोकसंख्या वाढ: रोजगारनिर्मितीपेक्षा जास्त वेगाने लोकसंख्या वाढली.
   1. गुप्त बेरोजगारी: शेतीत अजूनही जास्त कामगार असून उत्पादन वाढलेले नाही.
   1. शिक्षित बेरोजगारी: उच्च व तांत्रिक शिक्षण घेतलेले तरुण बेरोजगार राहिले.
   1. कौशल्याचा अभाव: व्यावसायिक प्रशिक्षण व कौशल्य विकासाची कमतरता आहे.

---

निष्कर्ष :

भारतातील नियोजनाने बेरोजगारी कमी करण्यात आंशिक यश मिळवले आहे. ग्रामीण व स्वरोजगार कार्यक्रमांमुळे मदत झाली असली तरीही गुप्त बेरोजगारी, अपूर्ण रोजगार आणि शिक्षित बेरोजगारी अजूनही मोठी समस्या आहे. बेरोजगारीवर मात करण्यासाठी कौशल्याधारित शिक्षण, श्रमप्रधान उद्योग आणि शाश्वत रोजगार संधी आवश्यक आहेत.