अर्थ (Meaning):
जमिनीच्या सुधारणा म्हणजे शेतकऱ्यांच्या जमिनीशी संबंधित कायद्यांमध्ये केलेले बदल व सुधारणांचा एक व्यापक कार्यक्रम आहे, ज्याचा उद्देश शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीवर हक्क, स्वायत्तता, आणि न्याय मिळवून देणे आहे. भारतातील जमिनीसंबंधित असमानता, शेतकऱ्यांचे शोषण, आणि त्यांच्या आर्थिक स्थितीतील अस्थिरता दूर करण्यासाठी या सुधारणांची आवश्यकता भासली.
स्वातंत्र्यानंतरच्या भारतात, शेतकऱ्यांच्या स्थिती सुधारण्यासाठी आणि जमिनीसंबंधित असमानता कमी करण्यासाठी जमिनीच्या सुधारणा कायदे करण्यात आले. या सुधारणा म्हणजे जमीनमालकांनी जास्त जमिनी ठेवू नये आणि गरीब शेतकऱ्यांना जमीन उपलब्ध करून द्यावी हा प्रमुख उद्देश होता.
उद्दिष्टे (Objectives):
- जमिनीचा योग्य वितरण (Equitable Distribution of Land): जमिनीचे योग्य आणि न्याय्य वितरण करणे हे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. भारतातील बहुसंख्य जमीन काही मोजक्या जमीनदारांकडे होती, आणि मोठ्या प्रमाणात शेतकरी अल्पकृषक होते. जमिनीच्या सुधारणा कायद्यांद्वारे गरीब व भूमिहीन शेतकऱ्यांना जमीन उपलब्ध करून देणे हे उद्दिष्ट आहे.
- शेतकऱ्यांना हक्क मिळवून देणे (Ensuring Tenure Security): जमिनीचे कायदे शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीवर हक्क आणि सुरक्षा प्रदान करतात. पूर्वीचे शोषणवादी भाडेकरू व्यवस्थापन समाप्त करणे आणि शेतकऱ्यांना त्यांची जमीन स्वायत्तपणे वापरण्याची संधी देणे हे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे.
- शेती उत्पादनशक्ती वाढवणे (Increasing Agricultural Productivity): जमिनीचे योग्य वितरण आणि शेतकऱ्यांच्या हितासाठी घेतलेल्या उपाययोजनांमुळे शेतीतील उत्पादनशक्ती वाढवण्याचे उद्दिष्ट आहे. जर शेतकऱ्यांकडे स्वतःची जमीन असेल, तर ते जास्त परिश्रमपूर्वक आणि जबाबदारीने शेती करतील, ज्यामुळे उत्पादन वाढेल.
- जमिनीसंबंधी असमानता कमी करणे (Reducing Inequalities in Land Ownership): भारतीय ग्रामीण क्षेत्रात सामाजिक आणि आर्थिक असमानता जमीनमालकांमुळे वाढली होती. गरीब शेतकऱ्यांना जमीनमालकांवर अवलंबून राहावे लागत होते. जमिनीच्या सुधारणा कायद्यांनी या असमानतेला आळा घालून शेतकऱ्यांना न्याय मिळवून देण्याचे उद्दिष्ट ठेवले आहे.
- गरिबी आणि बेरोजगारी कमी करणे (Reducing Poverty and Unemployment): भूमिहीन शेतकऱ्यांना जमीन देऊन त्यांना शेतीची संधी उपलब्ध करून देणे हे सुधारणांचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे. यामुळे गरिबी कमी होईल, शेतकऱ्यांना स्थिर रोजगार मिळेल आणि त्यांच्या जीवनमानात सुधारणा होईल.
- शोषण संपवणे (Ending Exploitation): शेतकऱ्यांवर होणारे शोषण संपविणे हे सुधारणांचे आणखी एक महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे. शेतकऱ्यांना जमीनमालकांच्या हाताखाली शोषण सहन करावे लागत होते. जमिनीच्या सुधारणा कायद्यांनी शेतकऱ्यांना त्यांच्या जमिनीवर मालकीचे अधिकार मिळवून दिले, ज्यामुळे शोषण समाप्त झाले.