दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजार हा 10 वर्षांपेक्षा जास्त मुदतीच्या निश्चित-उत्पन्न सिक्युरिटीजच्या जारी आणि व्यापारासाठीचा बाजार आहे. या सिक्युरिटीज सामान्यत: सरकारे, कंपन्या आणि इतर संस्थांद्वारे दीर्घकालीन प्रकल्पांसाठी किंवा गुंतवणुकींसाठी भांडवल उभारण्यासाठी जारी केल्या जातात.
दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजार हा जागतिक वित्तीय प्रणालीचा एक महत्त्वपूर्ण भाग आहे. ते गुंतवणूकदारांना दीर्घकालीन उत्पन्न आणि भांडवली वाढ मिळवून देण्याचा एक मार्ग प्रदान करते आणि दीर्घकालीन प्रकल्पांसाठी कर्जदारांना निधीचा एक स्रोत प्रदान करते.
दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजार हा एक जटिल आणि विविध बाजार आहे. या बाजारात सरकारी बाँड, कॉर्पोरेट बाँड, महानगरपालिका बाँड आणि गृह कर्जासंबंधी सिक्युरिटीज यासारख्या विविध प्रकारच्या सिक्युरिटीजचा व्यापार केला जातो. या सिक्युरिटीजमध्ये वेगवेगळ्या मुदती, क्रेडिट रेटिंग आणि जोखीम प्रोफाइल असतात.
दीर्घकालीन निश्चित-उत्पन्न भांडवल बाजार देखील व्याजदर, महागाई आणि आर्थिक विकास यासारख्या विविध घटकांद्वारे प्रभावित होतो. व्याजदर हा दीर्घकालीन निश्चित-उत्पन्न भांडवल बाजारावर सर्वात महत्त्वपूर्ण घटक आहे. व्याजदर वाढल्यावर, निश्चित-उत्पन्न सिक्युरिटीजच्या किमती कमी होतात आणि उलट. महागाई देखील दीर्घकालीन निश्चित-उत्पन्न भांडवल बाजारावर परिणाम करू शकते. महागाई उच्च असेल तेव्हा, निश्चित-उत्पन्न सिक्युरिटीजचे मूल्य कमी होऊ शकते, कारण गुंतवणूकदारांना मिळणारे व्याज भुगतान जीवनावश्यक वस्तूंच्या वाढत्या किमतीशी जुळत नाही. आर्थिक विकास देखील दीर्घकालीन निश्चित-उत्पन्न भांडवल बाजारावर परिणाम करू शकतो. जेव्हा आर्थिक विकास मजबूत असतो, तेव्हा निश्चित-उत्पन्न सिक्युरिटीजच्या मागणीत वाढ होते, कारण गुंतवणूकदार त्यांच्या भांडवलाचे संरक्षण करण्यासाठी आणि स्थिर उत्पन्न मिळवण्यासाठी प्रयत्न करतात.
दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजार एक गतिशील आणि विकसित होणारा बाजार आहे. या बाजाराच्या कामगिरीवर परिणाम करणारे घटक वेळोवेळी बदलू शकतात आणि गुंतवणूकदारांनी माहितीपूर्ण गुंतवणूक निर्णय घेण्यासाठी या बदलांना जाणून घेणे आवश्यक आहे.
दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजारातील काही प्रमुख खेळाडूंमध्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- सरकारे: सरकारे जगातील निश्चित-उत्पन्न सिक्युरिटीजच्या सर्वात मोठ्या जारीदार आहेत. ते त्यांच्या ऑपरेशन्स आणि कर्जासाठी भांडवल उभारण्यासाठी बाँड जारी करतात.
- कंपन्या: कंपन्या देखील त्यांच्या ऑपरेशन्स आणि वाढीसाठी भांडवल उभारण्यासाठी बाँड जारी करतात. कॉर्पोरेट बाँड सामान्यत: सरकारी बाँडपेक्षा अधिक जोखमी असतात, परंतु ते जास्त उत्पन्न देतात.
- महानगरपालिका बाँड: महानगरपालिका बाँड राज्य आणि स्थानिक सरकारांद्वारे सार्वजनिक प्रकल्पांसाठी भांडवल उभारण्यासाठी जारी केले जातात. महानगरपालिका बाँड सामान्यत: कर-मुक्त असतात, जे त्यांना उच्च कर-वर्गातील गुंतवणूकदारांना आकर्षक बनवते.
- गृह कर्जासंबंधी सिक्युरिटीज गृह कर्जासंबंधी सिक्युरिटीज एक प्रकारचे बाँड आहेत जे गृह कर्जांच्या एका समूहावर आधारित असतात. ते सामान्यत: सरकार-पाठी संस्था (GSEs) द्वारे जारी केले जातात जसे की फॅनी मॅई आणि फ्रेडी मॅक.
दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजार एक जटिल आणि महत्त्वपूर्ण बाजार आहे. ते जागतिक वित्तीय प्रणालीमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते आणि ते गुंतवणूकदारांना विविध प्रकारच्या गुंतवणूक पर्याय प्रदान करते. दीर्घकालीन निश्चित-उत्पन्न भांडवल बाजारात गुंतवणूक करण्याचा विचार करणाऱ्या गुंतवणूकदारांनी संशोधन करून आणि संबंधित जोखमी समजून घेणे आवश्यक आहे.
गृह कर्जासंबंधी सिक्युरिटीजमध्ये गुंतवणूक करण्याचे काही फायदे आहेत:
- ते गुंतवणूकदारांना स्थिर उत्पन्न प्रदान करतात.
- ते दीर्घकालीन गुंतवणूकदारांसाठी आकर्षक ठरू शकतात कारण ते गुंतवणूकदारांना त्यांच्या भांडवलाचे संरक्षण करण्यास मदत करू शकतात.
- ते उच्चतर परतावा देऊ शकतात, विशेषत: सरकारी बाँडपेक्षा.
गृह कर्जासंबंधी सिक्युरिटीजमध्ये गुंतवणूक करण्याचे काही तोटे देखील आहेत:
- ते अधिक जोखमी असू शकतात, कारण ते गृह कर्जांच्या समूहावर आधारित असतात.
- ते लिक्विडिटीच्या बाबतीत कमी असू शकतात, म्हणजेच ते त्वरित विकणे कठीण असू शकते.
- ते बाजारातील चढ-उतारांपासून अधिक प्रभावित होऊ शकतात.
दीर्घकालीन निश्चित उत्पन्न भांडवल बाजारात गुंतवणूक करण्याचा विचार करणाऱ्या गुंतवणूकदारांनी या जोखमींचे मूल्यांकन करणे आणि त्यांच्या गुंतवणूक पोर्टफोलिओमध्ये गृह कर्जासंबंधी सिक्युरिटीजचा समावेश करण्याबाबत योग्य निर्णय घेणे आवश्यक आहे.
शेअर्सचे प्रकार
शेअर्सचे दोन मुख्य प्रकार आहेत: समभाग आणि अधिमान्य समभाग.
- समभाग (सामान्य समभाग म्हणूनही ओळखले जातात) हे सर्वात सामान्य प्रकारचे समभाग आहेत. ते कंपनीच्या मालकीचे प्रतिनिधित्व करतात आणि भागधारकांना कंपनीच्या बाबतीत मतदान करण्याचा अधिकार देतात, तसेच कंपनीच्या नफ्यामध्ये (dividends च्या रूपात) वाटा घेण्याचा अधिकार देतात. तथापि, समभागधारक सर्वात जास्त जोखीम पत्करणारे असतात, कारण ते कंपनी आर्थिकदृष्ट्या संघर्ष करत असल्यास dividends प्राप्त करण्याचे शेवटचे असतात.
- अधिमान्य समभाग भागधारकांना निश्चित dividends देतात, जे equity समभागधारकांना dividends दिल्यानंतर दिले जाते. अधिमान्य समभागधारकांना कंपनीच्या विघटनाच्या बाबतीत equity समभागधारकांवर प्राधान्य असते. तथापि, अधिमान्य समभागधारकांना मतदानाचा अधिकार नसतो.
या दोन मुख्य प्रकारच्या समभागांव्यतिरिक्त, इतर प्रकारचे समभाग देखील आहेत, जसे की:
- मतदानाचा अधिकार: समभागधारकांना मतदानाचा अधिकार असतो, याचा अर्थ ते कंपनीच्या महत्त्वपूर्ण निर्णयांवर मतदान करू शकतात, जसे की कोणत्या संचालकांना नियुक्त करायचे. प्रत्येक भागधारकाला असलेले मतसंख्या त्यांच्याकडे असलेल्या समभागांच्या संख्येशी समतुल्य आहे.
- dividends: समभागधारकांना कंपनीच्या नफ्याचा हिस्सा मिळण्याचा हक्क आहे, जो dividends च्या रूपात दिला जातो. प्रत्येक भागधारकाला मिळणारा dividends त्याच्याकडे असलेल्या समभागांच्या संख्येशी समतुल्य आहे.
- मूल्यवृद्धी: कंपनीच्या शेअरच्या किमतीमध्ये वाढ झाल्यास, समभागधारक त्यांचे शेअर्स नफा कमवण्यासाठी विकू शकतात. याला मूल्यवृद्धी म्हणतात.
- निश्चित dividends: अधिमान्य समभागधारकांना निश्चित dividends मिळतात, जे सहसा प्रत्येक तिमाहीला दिले जातात. हा dividends हमी दिलेला आहे, जरी कंपनी आर्थिकदृष्ट्या संघर्ष करत असेल तरीही.
- विघटनातील प्राधान्य: विघटनाच्या बाबतीत, अधिमान्य समभागधारकांना त्यांच्या गुंतवणुकीची रक्कम equity समभागधारकांपूर्वी परत केली जाते. याचा अर्थ अधिमान्य समभागधारकांना कंपनी दिवाळखोर झाल्यास पैसे गमवण्याची शक्यता कमी असते.
- मतदानाचा अधिकार नाही: अधिमान्य समभागधारकांना मतदानाचा अधिकार नसतो, याचा अर्थ ते कंपनीच्या महत्त्वपूर्ण निर्णयांवर मतदान करू शकत नाहीत. हा अधिमान्य समभागांचा एक मोठा तोटा आहे.
- Redeemable preference shares: कंपनी निश्चित किमतीत हे शेअर्स परत खरेदी करू शकते. याचा अर्थ कंपनीला निश्चित किमतीत शेअर्स भागधारकांकडून खरेदी करण्याचा पर्याय आहे. Redeemable preference shares हे सहसा अशा कंपन्यांद्वारे जारी केले जातात ज्यांना अल्प-मुदती भांडवल उभारण्याची आवश्यकता असते.
- Convertible preference: शेअर्स भविष्यातील तारखेनुसार equity समभागांमध्ये रूपांतरित केले जाऊ शकतात. याचा अर्थ भागधारकांना निश्चित किमतीत त्यांच्या अधिमान्य समभागांचे equity समभागांमध्ये रूपांतरित करण्याचा पर्याय आहे. Convertible preference shares हे सहसा अशा कंपन्यांद्वारे जारी केले जातात जे त्यांच्या भागधारकांना भविष्यात equity समभाग बनण्याचा पर्याय देऊ इच्छितात.
- Deferred shares: या शेअर्स भविष्यातील निश्चित तारखेला dividends देत नाहीत. याचा अर्थ deferred shares परिपक्व होईपर्यंत भागधारकांना कोणतेही dividends मिळत नाहीत. Deferred shares हे सहसा अशा कंपन्यांद्वारे जारी केले जातात जे वाढीच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात आहेत आणि अद्याप dividends देण्यासाठी पुरेसे नफा मिळालेले नाहीत.
- Treasury shares: कंपनीने पुनर्खरेदी केलेले शेअर्स. Treasury shares सध्या स्टॉक मार्केटमध्ये ट्रेडिंग करत नाहीत. कंपन्या विविध कारणांसाठी treasury shares पुनर्खरेदी करतात, जसे की जारी केलेल्या शेअर्सची संख्या कमी करणे, प्रति शेअर कमाई वाढवणे किंवा ते कर्मचार्‍यांना मोबदला देण्यासाठी वापरणे.
- प्रत्येक प्रकारच्या शेअरशी संबंधित विशिष्ट अधिकार आणि विशेषाधिकार कंपनीनुसार भिन्न असतील. गुंतवणूकदारांनी कोणतेही शेअर्स खरेदी करण्याचा विचार करीत असल्यास त्यांचे अधिकार आणि जोखमी समजून घेण्यासाठी काळजीपूर्वक त्याच्या अटी आणि शर्ती वाचल्या पाहिजेत.